Зімовая дарога дадому

У тыя 60-70-я гады цяпер ужо мінулага веку і нават тысячагоддзя мястэчка Мікашэвічы было для нашай Вільчы не меней важным, зручным і часта выратавальным, чым райцэнтр Жыткавічы. Да райцэнтра 30 кіламетраў і вечная бездараж. Да Мікашэвіч напрасткі, цераз Случ, кіламетраў дзесяць з нечым. Вільчанцы хадзілі і ездзілі коньмі, на веласіпедах у Мікашэвічы лячыць зубы, купляць на рынку парасят, набываць у магазінах кнігі і абновы ў школу. Некаторыя нашы мужыкі працавалі на мясцовых прадпрыемствах, на лесасплаве, напрыклад.

Вясной і ўлетку надзейнай дарогай у Мікашэвічы была рэчка Случ, спавітая лазняком і вербалозам, якая кружыла ўдалеч, нібы блытала сляды. Наша дзяцінства праходзіла на вадзе не менш, чым на зямлі, і многае з таго першага, што ўвайшло ў памяць, звязана менавіта з вадой. Як ты, напрыклад, упершыню спякотным летнім днём яшчэ хлапчуком навучыўся плаваць, трымацца на вадзе, і ноччу ніяк не мог дачакацца ранку, каб зноў з разгону кінуцца ў рэчку. Спачатку купаліся там, дзе плынь была павольная, не віравала і дно было вясёлым, пясчаным. Гэта пазней ужо мы пачалі асвойваць яміны і віры, мацаць карчы, бярвенні…
А хіба можна забыць, як у час веснавой паводкі імкліва, стралою ляцеў — не кожны ўтрымаецца ў ім — вяртлявы дзедаў човен. Як няспешна слізгацела летам уздоўж берага бацькава лодка. Случ цякла задуменна, як і спрадвеку раней, правы бераг пакаты, левы — стромкі, круты.
…Аднастайна шапоча і булькае адрынутая вяслом вада. Я сяджу моўчкі, бо бацька свяшчэннадзейнічае: правярае, як кажуць у нашай мясцовасці, хаджае жакі і сетачкі, што прыткнуў раней употай у толькі яму вядомых мясцінах. Адрываючы позірк ад нехапатлівай плыні ракі, яшчэ раз азіраюся вакол і пазнаю тут кожнае калена Случы, кожную касу пяску. Паабапал ракі стаіць некрануты лес, у глыбіні якога яшчэ пабачыш на дрэвах нямала борцяў-калод, невядома, кім і калі пастаўленых. Яны выдаюць такімі старажытнымі, прадзедаўскімі, што, здаецца, ужо і прыраслі да ствалоў вячыстых дубоў. Кажуць, што ў адной з такіх калод схаваў золата дзед Саўка…
— Ат, так сабе ўлоў, — кажа бацька, збіраючы з дна лодкі ў палатняную торбу ліны і шчупакі, акуні і плоткі , — на кілаграмаў дзесяць, не меней, пацягне. На твары бацькі я чытаю радасць і задавальненне, проста ў нас, колькі помню сябе, сваіх родзічаў, продкаў, ніколі не прынята хваліцца ўловам. Гэта няпісаны закон, табу, інакш сурочыш…
Я падмяняю бацьку на карме, бяру ў яго вясло, і мы рэчкаю-дарогаю накіроўваемся дадому. Бацька ўспамінае, як жылося ім да вайны, калі да 1939 года Случ была пагранічнаю ракою, як яго бацька, а мой дзед Мірон у галодны час калектывізацыі, каб пракарміць сям’ю, паклаў у лодку дарагую хромавую куртку і паехаў-павеславаў па Случы ў Прыпяць, дабраўся да вёскі Дарашэвічы, што ў Петрыкаўскім раёне, і абмяняў там куртку на 4 мяхі бульбы. Я слухаю бацьку, не забываючы веславаць, а рака ўсё цячэ, плыве нястомніца, і так лоўка лодцы ісці за вадою…
Рака і праводзіла мяне апошняй пасля маці на вучобу ў сталічны ўніверсітэт. Позва прыйшла позна, у адзін з апошніх дзён жніўня, трэба было спяшацца, і я са сваім сціплым вясковым багажом запрыгнуў у воз да дзядзькі Шаўрэя, які разам са сваімі дзецьмі павёз мяне нацянькі ў Мікашэвічы. Падвода пераадолела Случ на мелкаводдзі, пачало змяркацца, на небе высыпалі чыстыя, яркія зоркі, неадчэпна думалася: як там будзе ў Мінску? У Мікашэвічах я сеў у аўтобус, які і прывёз у сталіцу.
Маленькі, цесны аўтавакзальчык-закуточак у тагачасных Мікашэвічах, якіх тады было процьма ў беларускіх невялічкіх мястэчках і гарадах, не раз будзе сустракаць мяне са сталіцы і зноўку адпраўляць туды. Прыветнай гаманою людзей сустрэла мяне аўтастанцыя і ў той зімовы пераднавагодні надвячорак, калі я выйшаў з мінскага аўтобуса. Больш чым праз гадзіну павінен ісці пасажырскі цягнік з Брэста, якім я разлічваў даехаць да браніслаўскага пераезда, а адтуль пашыбаваць пяшком па дарозе ў сваю вёску, дзе і сустрэць новы год.
Так што час яшчэ ёсць, і я вырашыў зайсці ў госці да сваёй цёткі Людмілы ды дзядзькі Мікодыма. І раптам тут, ля аўтастанцыі, нос у нос сустрэўся ў натоўпе з высокім, мажным Віцькам па мянушцы Мерын з нашай вёскі. Віцька на два гады старэйшы за мяне, у школе вучыўся, сябраваў і таварышаваў разам з маім братам Міколам. Яму таксама трэба ў Вільчу да бацькоў. Я прапаноўваю зайсці ў госці разам.
Як і заўсёды раней, гасцінна сустракае прыгожая, увішная цётка Людміла, частуе нечым і ўвесь час падлівае нам у кубкі гарачы чай. А таўставаты, вусаты дзядзька Мікодым, з вялікаю жоўтаю лысінаю, сядзіць у ложку і курыць адну цыгарэту за другою. Ён разам з сястрою і маёй стрыечнай бабкай Матрунай жылі да вайны ў нашай Вільчы. Бабцы надакучыла нішчымнае жыццё ў савецкім калгасе і лютай зімняй ноччу, загадзя разведаўшы, як і дзе мяняюцца ў дазоры пагранічнікі, яна, як тая адчайная, храбрая ваўчыца, перацягнула за шкіркі сына з дачкой па лёдзе Случы ў Польшчу, у Заходнюю Беларусь, падалася за лепшым, на яе думку, жыццём, за белаю булкаю з маслам, рызыкуючы быць схопленай савецкімі пагранічнікамі і адпраўленай у Сібір. І, што неверагодна, знайшла там лепшы прытулак. Па сённяшні дзень для мяне незразумела, як яна змагла выжыць пасля верасня 1939 года, пасля ўз’яднання, чаму не была рэпрэсіравана. Мабыць, пад шчаслівай зоркай нарадзілася…
І во бяда: засядзеліся і загаварыліся ў гасцях так, што спазняемся на цягнік Брэст — Гомель, які толькі што адышоў ад чыгуначнай станцыі Мікашэвічы. Выхад адзін — ісці пешкі лесам на Случ, да Вільчы. Па лясной дарозе ўлетку я яшчэ б патрапіў, а вось зімовай — ні ў зуб. Ды выручае Віцька — у мінулым паляўнічы-браканьер сярэдняй рукі, які добра ведае лясныя мясціны. “Нічога, Сярожа, дабярэмся”, — супакойвае ён нас абодвух. Для смеласці мы купляем у местачковай краме бутэльку віна, выпіваем яго і рушым у дарогу. Так і быць, мы ж хлопцы вясковыя, а мокры вады не баіцца…
Мы хутка мінаем Мікашэвічы і, даверыўшыся нябачнай дарозе і снегу, уваходзім у заінелы лес, Віцька наперадзе, а я следам. Хрумсціць пад нагамі снег, зверху на нас глядзяць халодныя зоркі, у небе стаіць месяц, раскошна наліты спакойным святлом, — апошняя ноч старога года спрыяе нам…
— Не адставаць, пяхота! — пакрыквае спераду Віктар, і я, падняўшы каўнер паліто, яшчэ ямчэй махаю сваім студэнцкім сакваяжам.
Мяне заўсёды цягнула дадому, дзе б я ні быў. Да бацькоў, радні, вёскі, рэчкі, лесу, палёў і сенажацяў. Хаця і жылі беднавата і часта хлеба было ў адшчык. Гадаваліся ў працы, у радаснай дружбе з кнігай. Любілі слухаць старэйшых землякоў пра тое, як яны радаваліся і мучыліся ў гэтым жыцці ў пошуках праўды і шчасця. Любілі вудзіць рыбу, збіраць грыбы і ягады, гэтыя лясныя дарогі назаўсёды паядналі і параднілі нас. Але ўсё ж баяліся дакрануцца да запаветнага, недатыкальнага, таму і было тады шмат нерушы. Гэта потым ужо свет пачаў перайначвацца, а разам з ім перайначваліся і мы. І тым не менш ніколі не забывалі запавет бацькоў: будзь сам добры другім, і другія будуць добрыя табе…
Было ў дзяцінстве, праўда, і шмат зла, бо дзеці і дарослыя аднолькава пяшчотныя і жорсткія. Помніцца, як гулялі мы ў футбол на нашым вясковым стадыёне, і выспела адна супраць другога сляпая злосць. І пачалі аднагодкі вось гэтага Віцькі Мерына сыкаць злосна, што гадаўё, і натравілі адзін супраць другога Віцьку Мерына і Яшку Цыгеля. Зрабілі круг, у які выйшлі высокі Віцька і на галаву за яго ніжэйшы, мускулісты Яшка. Апошні адразу распрануўся да пояса, а Віцька застаўся ў майцы, якая хутка будзе парваная дашчэнту. Бойка была зацятая, бязлітасная, да крывавай юшкі, а хлопцы бегалі вакол, таксама звярэлі ад спушчанай крыві і пад’ялдыквалі:
— Мерын, дай Цыгелю! Лажы яго на лапаткі…
— Яшка, Мерын выдыхаецца! Дабаў, дабаў яму яшчэ…
Невядома, чым бы гэта скончылася, але іх усё ж разбаранілі. У іх калаціліся, дрыжалі ногі, нібыта яны выпіць выпілі, а заесці не паспелі…
— Хутка будзе фальварак, зойдзем да дзеда пагрэцца, — гаворыць Віцька, — Гэта мой стары знаёмы…
І сапраўды, хата, яе гаспадары сустракаюць нас ласкава, са шкадобай да замёрзлых лясных падарожнікаў: баба дастае бутэльку самагонкі, а дзед рэжа сала. Выпіваем, гамонім, грэемся, віншуем адзін другога з наступаючым…
Ад фальварка да Случы рукой падаць. Вось ужо за лесам, за кустамі блішчыць палатно ракі, відаць прыветныя агеньчыкі вёскі на тым, супрацьлеглым беразе. Мы гукаем раз, другі, трэці. Да рэчкі падыходзяць людзі, я чую голас бацькі, старэйшага брата. Яны бяруць доўгія палкі і ідуць да нас, правяраючы не трываласць лёд у такі мароз, а ці няма ў ім прамоін, ці не паставіў хто сярод ракі тую ці іншую рыбалавецкую прыладу, і тады да бяды адзін крок.
Дарога дадому завершана шчасліва. Абдымкі, застолле, роспыты, жарты. Танцы і гульні ў клубе. Пад раніцу я кладуся спаць. У вачах стаіць лес, снег, зоркі і месяц. Наперадзе, перада мною — надзейная, шырокая спіна Віктара. А да вёскі яшчэ далёка…
Сяргей КУЛАКЕВІЧ.